01/10/2023
Rys Historyczny

Kościół parafialny św. Jacka

PRZEDMOWA

Materiał na poniższy artykuł otrzymałem od pana Tadeusza Redera, lokalnego historyka, któremu kilka lat temu niemiecka turystka zwiedzająca nasze osiedla przekazała ciekawy dokument w jęz.niemieckim dotyczący obecnego kościoła Św.Jacka. Jak udało się ustalić, wspomniana turystka, a raczej jej rodzina zamieszkiwała kiedyś w tej okolicy i ów dokument odnalazła w rodzinnych pamiątkach. Pan Tadeusz dzięki pomocy pani mgr. Anny Klejny, która przetłumaczyła treść z jęz.niemieckiego na j.polski, stwierdził, że otrzymany materiał, to nic innego jak historia ewangelickiej świątyni… gdyż pod takim właśnie wyznaniem kościół funkcjonował w latach przedwojennych. Dokument pochodził zaś z kroniki parafialnej… Obecnie jak wiadomo, kościół jest świątynią katolicką, lecz ze względu na wartość historyczną dokumentu, całą jego treść przedstawiam w oryginale, zgodnie z tłumaczeniem pani mgr Anny Klejny.

WROCłAW – SWOJCZYCE EWANGELICKI KOŚCIÓł PARAFIALNY

Prostokątna konstrukcja szkieletowa z wtopionym prezbiterium i zakrystią. Patron: Zarząd miejski miasta Wrocław. Źródła i literatura: Kronika kościelna w archiwum parafii.

SWOJCZYCE Kościół parafialny św. Jacka w latach 30. XX wieku

HISTORIA BUDOWY

W posiadającej od 1292 roku niemieckie prawa wsi Swojczyce kościół zbudowano już w 1353 roku, a proboszcza obdarowano dwoma włókami ziemi. Majątek Swojczyce, należący do Szpitala im Swiętej Trójcy, podlegał, podobnie jak wszystkie dobra szpitalne, wrocławskiemu Zarządowi Miejskiemu, pełniącego rolę kuratora. 1 listopada 1536 kościół, jak i cała wieś, padły ofiarą pożaru. Kościoła nie odbudowano w poprzednim miejscu, lecz na piaszczystym wzgórzu z dala od odnogi Widawy, aby uchronić budowlę od powodzi. W 1555 roku zarząd obsadził 4 wrocławskie kościoły wiejskie ewangelickimi pastorami; w ten sposób do Swojczyc trafił pierwszy ewangelicki duchowny. W 1630 roku kościół tak gruntownie przebudowano, że w zasadzie można było mówić o zupełnie nowym budynku. W każdym razie, w mowie wygłoszonej w czasie uroczystości poświęcenia budowli w dniu św. Michała w 1631 roku, Jego Wielebność Michael Herrmann, diakon kościoła pod wezwaniem Marii Magdaleny i kaznodzieja w kościele pod wezwaniem Swiętej Trójcy, rzekł: Nasi przodkowie sądzili być może, że odbudowany po pożarze w 1536 roku kościół postoi dłużej. W 1637 odlano dwa dzwony; te służące wcześniej padły ofiarą wojny. 5 lutego 1654 Komisja Redukcyjna zamknęła kościół w Swojczycach. Ewangelikom przywróciła go dopiero Konwencja z Altstadt w 1707 roku. Już w 1708 roku kościół powiększono o 12 łokci, a w 1710 (od 1 kwietnia do 16 sierpnia) dobudowano wieżę, w której umieszczono wiszące dotąd w wolnostojącym belkowaniu odlane w 1637 roku dzwony. Jak głosi testament Anny Marii Stachin z 1719 roku, między 1719 a 1723 zbudowano nowy pozytyw ( Instrument poprzedzający organy ) . W tym samym roku pastor zamówił nowe stalle, mimo, że z własnej kieszeni musiał opłacić także przeróbkę pozytywu. W roku 1754 kościołowi ufundowano zegar na wieży z inskrypcją „od A. Schöpke”.

Pocztówka ze Swojczyc z lat 20. XX wieku – zbiory Mariusz Tokarz

W 1797 organmistrz Engler skonstruował znajdujące się teraz w kościele organy z 9 rejestrami i jednym miechem (umożliwiającym kalikowanie). W 1804 kościół przeszedł gruntowny remont: czyszczenie i malowanie empor, złocenie ołtarza i organów, ulepszenie połączenia między wieżą a kościołem oraz instalację piorunochronu. W 1808 r. wbudowano nowa lożę, w 1810 przeprowadzono kolejny remont, odnowiono pokrycie wieży gontami oraz zbudowano nad zegarem nowe belkowanie do wieszania dzwonów. W 1823 roku odnowiono ogrodzenie cmentarza: metalowe sztachety na murowanym cokole. W 1839 roku powiększono cmentarz. W 1843 roku Swojczyce zostały sprzedane radcy handlowemu Ferdynandowi Schöllerowi, który został tym samym ich nadzorcą. W tym samym roku rozpoczęto trzeci remont (prostowanie wieży); w 1846 świętowano ponowne nałożenie hełmu. Czwarty remont wieży trwał od 16 czerwca do 7 sierpnia 1864 roku: wieżę pokryto wówczas blacha cynkową i odrestaurowano zainstalowany 1 lipca hełm. W 1889 roku wieża oderwała się od zachodniej ściany szczytowej nawy. Odbudowę wieży i ściany (surowa cegła) zlecono murarzowi E. Riedeigerowi z Parchwitz koło Kanth. Hełm nasadzono 6 września 1890 roku, trzy nowe dzwony, zamówione we Wrocławiu u Geitnera, zawieszono natomiast 24 września. W 1899 doszło do gruntownej renowacji muru okalającego cmentarz. Dopisane ręcznie: Dzwony usunięto w czasie I wojny światowej. Następnie, w czasie II wojny światowej, 2 spośród trzech odnowionych dzwonów…….(dalej nieczytelne).

OPIS BUDOWLI

Obecnie kościół jest prostokątna konstrukcją z apsydą i dobudowaną w południowo – wschodnim rogu zakrystią. Konstrukcja szkieletowa stron: północnej, wschodniej i południowej wykonana jest z cegieł, strona zachodnia i cokół zostały natomiast przerobione w czasie budowy wieży w cegle surowej, przez co kościół znacznie stracił na wyglądzie. Ściany południowa i północna mają po 2 rzędy okien: dolny rząd to okna zakończone prostoliniowo, górny ; łukiem. Okna znajdujące się na ścianie wschodniej, również łukowate, powiększono z czasem w dół. Zbudowana w 1630 roku konstrukcja zawierała w sobie początkowo tylko jedną nawę, odpowiadającą dzisiejszej nawie środkowej. Jako dowód mogą posłużyć krokwie dachowe, które do dziś zachowały się w swojej oryginalnym nachyleniu w stronę wschodniej ściany szczytowej. Jak wynika to z zachowanego planu przebudowy z 1709 roku, na tym planie budowli dokonano na północnej i południowej ścianie przebudowy i poszerzenia w celu zainstalowania empory, przy czym na stropie zamocowano nowe krokwie o bardziej płaskim kącie nachylenia. Świadczą o tym także usztywniające słupy więźby dachowej nad górnymi oknami dobudówek, jak i okucia północnych drzwi, których kształt pochodzi z XVIII wieku. Wnętrze jest podporządkowane wbudowanym emporom. Zachodnia empora, na której znajdują się organy, została zbudowana przed obydwoma emporami podłużnymi. Jedna z nich sięga po północnej stronie aż do prezbiterium. Płaski strop belkowy nieco przytłacza to stosunkowo niskie pomieszczenie. Ambona znajduje się w prawym rogu prezbiterium i jest dostępna poprzez wychodzące z zakrystii schody, których zadaszenie wystaje nad dach zakrystii. Dekoracja: biel z niebieskimi marmurkami na suficie i na wybrzuszeniach empor.

SWOJCZYCE Kościół parafialny św. Jacka 2007

WYKOŃCZENIE

Ołtarz: drewno, barok. Proste formy. Środek jest osłonięty korynckimi kolumnami. W górnej części symbol Trójcy Świętej i dwa aniołki. Znajdujący się w tej części początkowo obraz przedstawiający Ostatnią Wieczerzę, spróchniał. Dodajmy, że tworzył on logiczną całość z zachowanymi do dziś, malowane tuszem obrazami: umieszczonym wyżej, przedstawiającym Narodziny, oraz niżej, (Wniebowzięcie). „Ostatnia Wieczerza” została zastąpiona w 1916 roku przez namalowany i ufundowany przez właściciela majątku, Oscara Höhlmanna, obraz „Jezus Chrystus i tonący św. Piotr”. Ambona: prosta forma, późny XVII wiek. Chrzcielnica: nowogotycka, datowana 1865. Stara chrzcielnica: średnica około 1 m., w stylu XV wieku. Ilust. 96. Ośmiokątna, ścianki prostokątne, profilowane, w powstałych w ten sposób niszach: chrzest Jezusa Chrystusa, siedząca Madonna (?), siedzący święty (Andrzej), pięć aniołków z przyrządami do tortur. Chrzcielnica, do 1932 na pół zakopana na prawo od wejścia, znajduje się obecnie znów w ogrodzie dominium. Znaczące dzieło w stylu śląskiego baroku. Organy: Zbudowane przez Jana Gottl. Englera z Wrocławia (1796-97) – L. Urgmeister, Budowa organów na Sląsku, Strasburg 1926, str. XXXIII. Na ścianach: Liczne czaszki w szklanych pojemnikach, z XIX wieku. Ku pamięci zmarłych w młodym wieku. Zwyczaj obecnie niepraktykowany. W zakrystii: Fotel, XVIII wiek. Na tylnej ścianie fotela skórzane obicie z wypalonym ornamentem i dwugłowym orłem. Konfesjonał: prosty, wbudowany w róg, XVIII wiek Na posadzce: Świeczniki, barokowe, o rzeźbionych głowicach i toczonych trzonkach. Wcześniej używane w czasie pogrzebów.

Stara chrzcielnica z kościoła na Swojczycach odnaleziona przez rodzinę Berkner w latach 20, obecnie wyeksponowana we wrocławskiej katedrze

RZEŹBY

Od 1930 r. w Muzeum Sztuki: – Pieta, wydrążone drewno lipowe. Wys. 0,95 m, Śląsk, około 1470. Stara wersja została w dużym stopniu oczyszczona i zakonserwowana. Złoty płaszcz, podszewka niebieska, cokół i ława zielone, oparcie czerwone. Wspaniałe dzieło śląskiego baroku, ok. 1470. – Madonna z dzieciątkiem, stojąca. Wydrążona lipa, wys. 1,15 m, Śląsk, ok.. 1480. Zachowana duża część oryginalnej wersji. Ząbki korony, jak i ramię dzieciątka, odłamane. Fragment ołtarza. – Krucyfiks. Lipa, pełna, Wys. 1,01 m. Śląsk, ok. 1480. Brakuje ramienia i krzyża. Resztki oryginalnej wersji. – Półfigura Świętego (Jan Ewangelista?). Płaskorzeźba, lekko wydrążona. Lipa. Wys. 0,62 m. Śląsk, ok. 1500. Twarz w wersji oryginalnej, brakuje rąk. Fragment ołtarza. – Anioł asystujący przy chrzcie. Lipa, pełna, z tyłu niedopracowana. Wys. 1, 60 m, z początków XVIII wieku. Oczyszczona w muzeum wersja. Postać i skrzydła srebrne i złote.

OBRAZY

W prezbiterium: – David błogosławiony przez Nathana, olej/płótno, wys. 0,76 m., szer. 0,67 m. Datowane: 1738. Z prawej strony stóp Nathana podpis: IGG (J. G. Geißler?) Stara rama, konieczna konserwacja. – Adoracja pasterzy, olej na desce lipowej. Wys. 1,70 m, szer.1,02 m, XVIII wiek. Prawdopodobnie wzorowane na włoskim oryginale. W starej, zdobionej ornamentami ramie. Na emporze:- Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, olej/płótno, wys. 0, 97 m, szer. 0, 76 m. Datowane 1744. Z herbem rodzinnym. Konieczna konserwacja.

OBECNIE W MUZEUM SZTUKI

  • Góra Kalwaria. Tempera na desce z drzewa iglastego. Wys. 1, 62 m, szer. 1, 34 m. Datowana 1516. Zardzewiał w muzeum. Na popręgu konia, w medalionie, monogram IK ze znakiem mistrzowskim. W lewym dolnym rogu rok.. Profilowana złota rama z XIX wieku. – Adoracja pasterzy. Tempera na desce z drzewa iglastego, z tyłu pomalowana. Wys. 1, 42 m, szer. 1, 05 m. W prawym dolnym rogu monogram IK, nowa rama. Tylna strona: pod łukiem koszowym na pejzażu postaci siedmiu apostołów: Jana Ewangelisty, Jakuba Starszego, Szymona i Judy Tadeusza, Mateusza, Jakuba Młodszego, Barnabasza (?). – Zmartwychwstanie. Tempera na desce z drzewa iglastego, wys. 1,42 m., szer.1, 05 m. Na dole po prawej stronie monogram IK. Oryginalna, pozłacana i grawerowana rama z elementem roślinnym z przodu, prosta z tyłu. Z lewej strony stare zawiasy. Z tyłu 6 apostołów: Piotr, Andrzej, Paweł, Filip, Bartłomiej i Mateusz.

tłumaczenie: mgr Anna Klejna

PS: Cenne i zabytkowe eksponaty z kościoła na Swojczycach zostały zdeponowane i wyeksponowane w muzeum archidiecezjalnym we Wrocławiu. Gorące podziękowania kieruję w stronę pana Tadeusza Redera, który udostępnił w całości materiał wykorzystany jako treść tego artykułu.

0 - 0

Thank You For Your Vote!

Sorry You have Already Voted!

Mariusz Tokarz

Wrocławianin od urodzenia, miłośnik genealogii, historii Kresów Wschodnich i oczywiście Wrocławia. Aktywista miejski, radny osiedla w latach 2009 - 2021, autor i administrator serwisu - swojczyce.pl

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *